Osman Jamaković, jedan od najvećih bh. pčelarskih stručnjaka: REZERVNE MATICE: DA ILI NE!?

Ovaj segment iz oblasti proizvodnje matica u potpunosti je zaboravljen, a sve do 1991. godine gotovo svi veći gradovi u BiH , kao i u zemljama iz okruženja, imali su uzgajivače matica, koji su u samom ciklusu proizvodnje matica planirali i određeni procenat za rezervne matice. Postoji više načina uzgoja i čuvanja rezervnih matica. Ja ću opisati četiri, od kojih su dva posebno zanimljiva i prihvatljiva

U posljednje vrijeme na društvenim mrežama učestala su pitanja i rasprave u vezi držanja rezervnih matica. Većinom su pitanja ostajala bez odgovora; u manjem procentu stizali su šturi, nestručni ili nekompletni odgovori.
Isprovociran na neinformisanost pčelara odlučio sam da preko BH PČELARA upoznam pčelare sa ovim segmentom pčelarstva, za koji s pravom mogu reći da je zaboravljen. A radi hiperprodukcije matica nekima nije u interesu da se pčelari upoznaju s ovom oblasti.

Do 1991. godine gotovo svi veći gradovi u BiH , kao i u zemljama iz okruženja, imali su uzgajivače matica, koji su u samom ciklusu proizvodnje matica planirali i određeni procenat za rezervne matice. To su, uglavnom, bili pčelari koji su pored dužeg pčelarskog staža i sa bogatijim pčelarskim iskustvom, posjedovali i resurse za tu proizvodnju uzgoja i čuvanja rezervnih matica.

Ovaj segment iz oblasti proizvodnje matica u potpunosti je zaboravljen, kako od pisaca knjiga iz oblasti pčelarstva, predavača, tako i od mnogih pčelarskih udruženja koji organizuju edukaciju svih pčelara.

Opravdanost
Ova proizvodnja ima veoma bitan značaj za ukupnu produktivnost u narednoj pčelarskoj godini. Mogli bi nabrojati jako dosta razloga za opravdanost ove proizvodnje; navest ćemo nekoliko razloga:
Ukoliko na vrijeme uočimo bezmatak jaka pčelinja društva neće osjetiti gubitak matice i ako odmah intervenišemo iz banke matica sa rezervnom maticom, takvo društvo će nastaviti da normalno funkconiše.
Ako matica iz nekih razloga smanji nosivost, možemo intervenisati sa mladom maticom iz rezerve.

Oni pčelari koji hoće da uvećaju broj pčelinjih društava, moći će to učiniti ranije, pa da od takvih društava ostvare i prihode.

Kako proizvodnja i čuvanje matice iziskuje da pčelar, kao predpoziciju, mora imati izuzetno veliko znanje, tehnologiju za te poslove i resurse.

Ova tehnologija čuvanja oplođenih matica u zimskom periodu iziskuje i određene troškove, a cijena matici iz rezerve je duplo veća u zimskom periodu nego u vrijeme kada je proizvedena.

Oplodnjake, koje smo koristili tokom proljeća i ljeta za oplodnju matica koristiti ćemo i držati matice u njima i tokom zime, s tim što ćemo u kasnu jesen okvire (okviriće) iz kojih je izašlo leglo na njihovo mjesto staviti (gdje je to moguće) okvire sa solidnim zalihama zatvorenog meda i perge, kao i u petookvirnim nukleusima. Tamo gdje se nalaze mini oplodnjaci, u kojima su okvirići oko 1/3 rama sa kojima pčelar radi, prema mjeri tih malih okvira isjeći ćemo zatvoreni med i pergu, te ubaciti u okviriće. Ovakva mala društva moramo držati pod stalnim nadzorom.

Pored toga, moramo voditi računa da li u takvoj mini košnici ima dovoljno pčele koja treba da održava mini zajednicu (društvo) u životu, a ako nema moramo pod hitno intervenisati dodavanjem iz košnica koje smo odredili za tu namjenu. Isto tako treba pratiti i da li pčele imaju dovoljne količine hrane. Ako je hrana dovedena do minimuma, takvom društvu moraju se dodati potrebne količine kvalitetne hrane.

Često se dešava da takva društva kreću u rojevi nagon ( radi skučenog prostora). Da nam se to ne bi desilo, čim uočimo da u mini košnici – oplodnjaku – nukleusu ima viška pčele, takvu zajednicu moramo odmah proširiti.
Pored toga, što imamo obavezu da takve zajednice držimo pod stalnim nadzorom, zajednice u kojima čuvamo rezervnu maticu moramo u jesen zatvoriti i unijeti u zatvoren prostor, u kojem temperatura neće biti manja od 15 stepeni Celzijusa, a vlažnost mora biti optimalna.

Pošto pčele imaju potrebu za pročisnim letom, takve mini zajednice moramo jednom mjesečno iznijeti iz prostorije u kojoj se nalaze na ovoren prostor i otvoriti im leto. To moćemo raditi samo po lijepom i sunčanom danu. Kada god ih iznosimo, moramo paziti da ih uvijek postavljamo na isto mjesto.

Olakšati ćemo sebi posao, ako takve oplodnjake obilježimo brojevima, a isto to uradimo na jednoj letvi ili daski na koju stavljamo te mini košnice.

Matični boksovi
Pored ova dva načina za čuvanje rezervnih matica (u petookvirnim nukleusima i mini oplodnjacima) imamo i treći način, a to je čuvanje rezervnih matica u „matičnim boksovima“. To su kutije napravljene od špere ili punog ćamovog drveta (jelovog, smrćevog). Debljina zidova kutije je 10 mm. Unutrašnje mjere kutije: duga 80 mm, široka 80 mm, te visoka 80 mm. Dno kod ovih kutija je pokretno. Sa jedne strane učvršćene su baglame – šarke, a nasuprot šarkama nalazi se kuka – zakačka kojom zabravljujemo patos. Ovo dno služi da se može povremeno otvarati radi pregleda, odnosno da se utvrdi ima li društvo dovoljne količine pčele.

Kroz ovaj otvor na kutiji, sipamo pčele zapremine od jednog decilitra, kao i dodajemo sparenu maticu u kavezu.
Nasuprot pokretnog dna je fiksirana ploča koja je na sredini probušena. Prečnik rupe je 25 mm. U nju ulazi grlo od flašice – tegle zapremine jednog dcl. Tegla je napunjena kristalisanim medom, u koji se prethodno umiješao samljeveni polen. (odnos meda i polena je 1:3 u korist meda).

Ovaj način čuvanja rezervnih matica bio je više poznat pod nazivom „Rusko rumunski način čuvanja rezervnih matica“. Kod ovog načina pčele se nisu iznosile vani na pročisni let; ostajale su zauvijek u kutijama na stalažama , pčele su se dodavale svaka dva mjeseca i to otprilike onoliko koliko je u tom mini društvu pčela umrlo.

Jamakovićev boks
Krajem osamdesetih godina ovaj „Rusko – rumunski način čuvanja oplođenih matica“ ja sam tehnički unaprijedio tako što sam pored teglice sa medom sa jedna i sa druge strane izbušio po jednu identičnu rupu. Jednu sam pokovao mrežom 2,2 mm i ona je služila kao ventilacioni odušak.

U drugu rupu sam stavljao flašicu sa vodom. Ovu flašicu sam probušio čep burgijom debljine 12 mm, a na to mjesto sam stavio presavijenu medicinsku gazu. To je funkcionisalo kao princip higijenske pojilice.

Na jednoj stranici sam izbušio, pri samom dnu, rupu od 12 mm, koja služi kao leto. Tako sam boksove mogao iznositi (SAMO PO IZUZETNO DOBROM VREMENU) da pčele mogu same iznositi umrle pčele, ali i da mogu izvršiti pročisni let. Umjesto jedne drvene stranice učvrstio sam staklo 2 – 3 mm.

Za ovotehničko unaprjeđenje dobio sam više priznanja, na kojima su se potpisali prof.dr. Jože Rihar, prof. dr. Husnija Ćerimagić i prof. dr. Đuro Sulimanović. Nazvali su ga „JAMAKOVIĆEV BOKS ZA ČUVANJE OPLOĐENIH MATICA“.

Treća varijanta
Treća varijanta „Rusko – rumunskog čuvanja rezervnih matica“, koja se praktikovala više na Zapadu, ogledala se u tome da se prvo pronalazila matica u boksu, zatim zatvarala u matični kavez, a sve pčele iz boksova su se istresale u jednu posudu, te vraćale nazad u košnicu odakle su i uzete (odakle i potiču). Novim (friškim) pčelama, zapremine jednog decilitra punili bi boksove – kutije, a zatim u njih dodavali maticu u kavezu.
Prof. Dr. J. Rihar i prof. Dr. Ćerimagić su na predavanjima uvijek preporučivali ove dvije zadnje varijante, govoreći da su humanije od prve.

Kako su to radili naši stari?
Na našim prostorima u prošlosti su pčelari praktikovali proizvodnju i čuvanje rezervnih matica u malim trnkama, te u malim dubinama, a matice su dobivane iz „rojeva drugjenaca“.

Kada bi izašao „roj drugjenac“, pčelar bi ga zemljom, pijeskom, vodom ili pak sa ogledalom, usmjerfavao na najnižu granu u blizini. Kada bi se roj prihvatio za granu, pčelar bi ga nakvasio vodom tako što je metlu umakao u vodu, a onda sa njom prskao po prihvaćenom roju. Nakon što bi ga dobro nakvasio da sa njega počne kapati voda, onda bi ispod njega prostro bijelu bošču (plahtu), na koju bi stresao „roj drugjenac“

U takvoj situaciji, pčele poprilično dezorjentisane razišle bi se po plahti, a pčelar bi čim bi ugledao maticu bi je poklopio sa nešto pčela. Isto bi uradio i sa ostalim preostalim maticama (poznato je da se u „roju drugjencu“ može naći i desetak neoplođenih matica.

Svaku maticu sa još dodanih pčela sa plahte, stresao bi u malu trnku (BAŠTRNKA“ zapremine tri do četiri litra ili u malu dubinu prečnika do 15 cm, visine do 40 cm. Obično su bile napravljene od zovinog, brezovog, lipovog ili vrbovog drveta.

Drvo bi se izbušilo svrdlom za ćuture, odnosno vodijere (posuda za belegije, bruseve za oštrenje kosa. Mini dubinu bi razrezao po dužini, a onda na nju nabacivao halku (obruč). U svaku dubinu ili trnku dodavao bi se po jedan litar mladih pčela iz drugih društava.

Ovakve oplodnjake odnosili bi na policu koja bi se nalazila ispod strehe, na sunčanoj strani. Oplodnjake bi u potpunosti obložili slamom, tako da bi leto (ulaz) ostajao slobodan.

Prezimljavanje ovakvih oplodnjaka kretalo se iznad 70 procenata. Oplodnjaci koji bi prezimili (njih oko 30 %) u maju bi dostisali jačinu i razvili bi se da mogu nesmetano ući u proizvodne zajednice. (Bhpčelar/arhiva)