Doktor nauka i naučni saradnik Violeta Santrač: HRONIČNA PARALIZA PČELA!!!

Ovaj tekst nema za cilj da Vas uplaši. Njegov cilj jeste da u komunikaciji, čtalačkoj, damo nekoliko činjenica koje će pomoći pčelaru da prepozna i razumije neka stanja pčelinje zajednice.

Uticaj virusnih infekcija na medonosnu pčelu je značajan. Iako ih OIE (Svjetska Organizacija za zdravlje životinja) ne spominje, sve je više informacija o tome kako bi podatke o virusnim infekcijama pčela i njihovom uticaju trebalo revidirati u oba dijela kojim se regulišu značajni patogeni pčela i u važećem zakonodavstvu u međunarodnoj trgovini. Lokalno zakonodavstvo kojim se reguliše problematika pčelinjih bolesti ni u jednom dijelu ne spominje virusne infekcije pčela.

Virus, na kojeg posebno želimo skrenuti pažnju, jeste – virus hronične paralize pčela (Chronic Bee Paralysis Virus) CBPV. Izaziva kontagioznu bolest odraslih pčela koja se jednostavno naziva hronična paraliza.

Dva sindroma

Simptom paralize odraslih pčela, za virus CBPV, zapravo je sindrom koji se može podijeliti na dva klinički odvojena tipa: jedan tip bolesti uključuje nenormalne pokrete („trembling“), drhtanje krila i cijelog tijela inficirane pčele. Ovakve pčele ne mogu letjeti i sakupljaju se na zemlji, ponekad u grupama većim od 1.000 pčela. Često se pčele sabijaju zajedno na vrhu ili na zidove košnice. Pčele imaju uvećane abdomene i djelimično raširena krila sa nepravilnim položajima. Ovakav otok abdomena nastaje kao posljedica širenja mednog želuca usljed nakupljanja tečnosti.

Ovo dovodi do ubrzavanja simptoma koji se nazivaju „dizenterija“, a bolesne jedinke ugibaju obično za nekoliko dana nakon pojave prvih simptoma. Neke teško inficirane pčelinje zajednice iznenada ugibaju, što predstavlja jednu od formi ispoljavanja. „kolapsa pčelinje zajednice“, najčešće u toku ljeta, ostavljajući košnicu samo samaticom i nekoliko radilica u ovakvom napuštenom društvu.

Drugi sindrom, tzv. „tip 2“, na osnovu kliničke slike inficiranih pčela dobio je različite nazive – „crna kradljivica“, „mala crna pčela“ ili „sindrom ćelave crne pčele“. Ovako inficirane pčele mogu letjeti, potpuno su obezdlačene, izgledajući na taj način tamne, gotovo crne, što ih na prvi pogled odvaja veličinom i bojom od ostalih pčela. Naizgled su sjajne, gotovo masnog izgleda, a njih zbog tako izmijenjenog izgleda zdrave pčele nastoje napasti braneći svoje društvo, tako da ovakva pojava liči na onu opisanu kod grabeži. Za nekoliko dana ove pčele ne mogu više letjeti, pokazuju „tremor“ i uskoro ugibaju.

U inficiranoj zajednici mogu se uočiti oba sindroma bolesti, ali jedan od njih dominira.

Razlika između ova dva sindroma vjerovatno je uzrokovana genetskom različitošću između svake individualne pčele. Uočeno je da se osjetljivost pčela na oblike paralize određuje na osnovu nekoliko naslijeđenih kvaliteta, koji u tom slučaju dovode do varijacija u ispoljavanju sindroma.

Naučna saznanja
Znanja o distribuciji virusa unutar pčelinje zajednice, kao i kretanju virusne infekcije
krucijalna su za razumijevanje dinamike oboljenja koje izaziva virus hronične paralize
pčela. Grupa francuskih autora proučavala je društva sa simptomatskim i asimptomatskim slikama iz različitih vrsta uzoraka, jaja, larvi, lutke, njegovateljice, braniteljice, sakupljačice, u poređenju sa uzorcima uginulih pčela.

Rezultati koje su dobili od pčelinjih društava sa simptomima bolesti ili onih uginulih ukazuju direktno na korelaciju između količine CBPV u uzorku i patološke ekspresije. Ono što je iznenenadilo jeste da nije uočeno najveće prisustvo CBPV virusa u grupi najstarijih pčela (sakupljačica) nego kod stražarica, što pokreće pitanje o njihovoj ulozi u nastanku infekcije.

Infektivne partikule virisa CBPV izlučene fecesom u stanju su inficirati pčele. U nekim slučajevima i matice mogu biti inficirane na način da je promjena tipičnog ponašanja matice izmijenjena u pravcu pojave neuroloških simptoma.

Virus se može dokazati kod pčelinjih zajednica koje su sasvim “zdrave” ali ovako hronično inficirane jedinke mogu održavati infekcije nekoliko godina na pčelinjaku, iako se na njemu provode mjere suzbijanja infekcije. Zapravo vrlo je teško predvidjeti sudbinu svake košnice ili pčelinjaka sa CBPV obzrom na prognozu stanja ili konačnog ishod. Od toga i naziv hronična paraliza.

U pregledu ruske literature nalazi se mogućnost višekratnog tretiranja prskanjem u intervalima od deset dana nekoliko puta početkom proljeća, preventivno korištenjem bakterijskih enzima tzv. endonukleaza. Kakva je efikasnost ovakog tretmana nije poznato. Takođe, ovaj preparat kod nas nije registrovan, te ovaj navod samo osvjetljava traženje mogućih riješenja u suzbijanju bolesti.

Jedna izraelska kompanija, prije nekoliko godina upoznala je naučnu javnost o njihovom preparatu na bazi IRNA tehnologije kao mogućnosti “liječenja”, a koja je komercijalno registrovana. Efikasnost i dostupnost ovih tehnologija svakako treba uzeti u obzir, ali i sačekati vrijeme potrebno da se verifikuje bezbjednost ovako dizajniranog preparata.

Kako liječiti?
U slučaju da se posumnja na ovu virusnu bolest, bilo bi dobro konsultovati se sa nekim veterinarskim stručnjacima u ovoj oblasti kako bi se izvršila procjena optimalnijih mjera koje treba poduzeti, a koje nisu definisane u dijelu Pravilnika kojim se reguliše zdravstveni status pčela.

Nije isti postupak kada se infekcija i bolest izazvana sa CBPV javi na nekoliko ili npr. 60 društava, čemu smo svjedočili nekoliko nedelja unazad na jednom pčelinjaku, koji po svim mjerama koje su se prije infekcije sprovodile, spada u red vrlo dobro organizovanih pčelinjaka. Čak i kad zajednica ne ugiba veliki su gubici u odnosu na prizvodnost zajednice. Ona je toliko slaba da se tešo može podići do nivoa proizvodne zajednice.
Na You Tubu kanalu mogu se naći mnogobrojni prikazi CBPV infekcija, a uskoro će i na stranici www. virs-vb/pcelarstvo biti postavljen video sadržaj o jednom aktivnom žarištu CBPV na čijem suzbijanju pokušavamo raditi.

Na Veterinarskom Institutu Republike Srpske ”Dr Vaso Butozan” moguće je uraditi molekularne dokaze virusnih infekcija za CBPV kao i za četri najrevalentija virusa (DWV, ABPV, SBV, BQCV) na teritoriji BiH, što je dokazano ispitivanjima tokom 2007 i 2008 godine. (Bhpcelar)